Agresja, ta niepozorna siła, która potrafi zamienić nasze życie w prawdziwą burzę emocji. Od najmłodszych lat staje się ona częstym gościem naszego codziennego życia, wciąż na nowo zaskakując swoją siłą i złożonością. Wobec niej stajemy bezradnie, pytając się, co tak naprawdę ją wywołuje. Czy to dziedziczna cecha, efekt nauki, czy może wpływ otoczenia, które nas otacza? Warto się nad tym zastanowić, bo agresja jest jak burza – nieprzewidywalna, ale możemy nauczyć się ją kontrolować, tak jak kontrolujemy nasze emocje.
Z tego artykułu dowiesz się:
Czym tak właściwie jest agresja?
Coraz częściej spotykamy się z agresywnymi zachowaniami już u najmłodszych dzieci, na przykład słysząc wulgaryzmy z ich ust czy patrząc na sposoby zabaw czy gier z rówieśnikami. Mówiąc o agresji, mówimy o zachowaniach, które mogą skutkować zarówno fizycznymi, jak i psychicznymi szkodami dla nas samych, dla innych osób, zwierząt lub obiektów znajdujących się w naszym otoczeniu.Zazwyczaj koncentruje się ona na zranieniu innej osoby fizycznie lub psychicznie. Czasem mogą to być słowa wywołane problemem z wyrażaniem emocji, czasem poważne czyny mające dużo przykrych konsekwencji.
Agresja może występować jako element normalnego rozwoju u dzieci w różnym wieku, zarówno u maluchów, przedszkolaków czy też nastolatków,, ale czasem może się również stać problemem, zwłaszcza gdy staje się chroniczna lub intensywna. Do zachowań agresywnych zaliczamy:
- Agresję fizyczną: bójki, kopnięcia, szarpanie, popychanie, bicie
- Agresję werbalną (słowną): obraźliwe słowa, wyzwiska, groźby słowne, gnębienie, wyśmiewanie
- Agresję emocjonalną/relacyjną: wymuszanie, grożenie, zastraszanie, manipulacja, ignorowanie, szantaż
- Agresję elektroniczną ( cyberbullying): obraźliwe wiadomości, rozpowszechnianie obraźliwych informacji, wyśmiewanie czy szkalowanie
Należy pamiętać o tym, że zachowania agresywne nie tylko stanowią realne zagrożenie dla ofiar (zwłaszcza u starszych dzieci, nastolatków), ale również dla samych agresorów. Stosowanie agresji w stosunku do innych, które może mieć bardzo dużo przyczyn, grozi odrzuceniem, wykluczeniem z grupy rówieśniczej czy brakiem empatii od najbliższych, co może przekładać się na poczucie winy, osamotnienie, wstyd czy nawet depresję już u najmłodszych. Wszystko to grozi osłabieniem relacji społecznych, zaburzeniami poczucia własnej wartości, negatywnym samopoczuciem, a w niektórych przypadkach konsekwencjami prawnymi.
Skąd bierze się agresja u dzieci i młodzieży?
Agresja już od najmłodszych lat może być wynikiem wielu czynników, zarówno jednostkowych, jak i środowiskowych. Przykładowymi przyczynami reakcji agresywnych u dzieci i młodzieży mogą być:
- Czynniki rodzinne, takie jak niezdolność rodziców do zapewnienia bezpieczeństwa, miłości, wsparcia emocjonalnego oraz odpowiednich wzorców zachowań, przemoc domowa, konflikty w rodzinie i brak stabilnych relacji
- Zaniedbanie emocjonalne, możliwy brak odpowiedniego reagowania na potrzeby emocjonalne dziecka, ignorowanie jego uczuć czy niedostateczne okazywanie wsparcia
- Trudności w nauce, zwłaszcza jeśli dzieci nie otrzymują odpowiedniego wsparcia, próba poradzenia sobie z frustracją i niepowodzeniem
- Problemy zdrowotne, takie jak choroby psychiczne, zaburzenia zachowania, czy inne problemy na tle zdrowotnym
- Wpływ otoczenia rówieśniczego, trudności w relacjach z rówieśnikami, bycie ofiarą przemocy rówieśniczej (bullying) czy presja grupy
- Przemoc w mediach zwłaszcza jeśli brak jest monitorowania rodzicielskiego
- Brak umiejętności radzenia sobie ze stresem i emocjami
Większość z wymienionych wyżej przyczyn budzi w młodym człowieku złość i frustrację, które bardzo szybko budzą agresję – należy jednak pamiętać, że zupełnie inaczej będą reagowały dzieci w zależności od wieku – jedna przyczyna może zupełnie inaczej wpłynąć na 6 latka, a inaczej na 12 latka.
Czy agresję można odziedziczyć?
Dowiedziono, iż agresja może być w pewnym stopniu dziedziczna – nie oznacza to jednak, że geny determinują to, jakie zachowania będziemy przejawiać. Odgrywają one ważną rolę, nie są natomiast czynnikiem decydującym. Dlatego też nie można traktować genów jako usprawiedliwienie naszych czynów.
Czy agresji można się nauczyć?
Istnieje pewna teoria, zwana psychologiczną teorią społecznego uczenia się, która zakłada, że agresji jak najbardziej można się nauczyć na wiele sposobów. Jednym z dowodów na możliwość uczenia się agresywnych zachowań miał być eksperyment pewnego kanadyjskiego psychologa – Alberta Bandury, którego finalne wyniki zmieniły całkowicie świat psychologii.
W latach 60 XX wieku psycholog ten opracował eksperyment z lalką Bobo, który okazał się kluczowy w badaniu agresywnych zachowań u dzieci. Bandura starał się udowodnić, że dzieci uczą się określonych zachowań naśladując dorosłych. W eksperymencie wzięło udział 36 chłopców i 36 dziewczynek w wieku od 3. do 5. roku życia. Dzieci podzielono na trzy grupy – również zgodnie z płcią (chłopcy i dziewczynki). 24 z nich były świadkami agresywnego scenariusza, 24 z nich doświadczyły scenariusza nieagresywnego, a reszta stanowiła grupę kontrolną.
Co więcej, badacze upewnili się, że jedna połowa dzieci była świadkami działań dorosłych tej samej płci, zaś druga połowa przyglądała się dorosłym płci przeciwnej. Każde dziecko w grupie agresywnej i nieagresywnej obserwowało indywidualnie zachowanie dorosłego wobec lalki Bobo (plastikowej, nadmuchiwanej lalki, która gdy złapała równowagę, odzyskiwała swoją stabilność). W scenariuszu agresywnym dorosły zaczynał od zabawy zabawkami rozmieszczonymi w pokoju, która trwała około minuty. Następnie zachowywał się agresywnie wobec lalki, bijąc ją lub używając zabawki w kształcie młotka, aby uderzyć ją w twarz. W scenariuszu nieagresywnym dorosły po prostu bawił się lalką. I w końcu dzieci znajdujące się w grupie kontrolnej nie obserwowały niczego.
Następnie dzieci wchodziły pojedynczo do pokoju, w którym były zabawki i lalka Bobo. Naukowcy nagrywali ich zachowania. Chcieli być w stanie zbadać dogłębnie ich zachowania po przyglądaniu się dorosłym. Bandura ustalił, że dzieci wystawione na działanie agresywnego scenariusza podczas eksperymentu z lalką Bobo częściej wykazywały się agresywnością fizyczną od tych, które brały udział w innych scenariuszach.
Jeśli chodzi o wyniki dotyczące różnic płciowych, to w dużym stopniu potwierdzały one przewidywania Alberta Bandury. Odkrył, że dzieci reagowały zdecydowanie silniej na zachowania osób o tej samej płci co one same. Oprócz tego pośród dzieci wystawionych na działanie agresywnego scenariusza to chłopcy wykazywali się większą liczbą ataków fizycznych. Innymi słowy, dzieci okazywały większą agresywność po obserwowaniu agresywnego zachowania dorosłych płci męskiej.
Okazało się również, że kiedy dorośli byli nagradzani za agresywne zachowanie, wzrastało prawdopodobieństwo, że dzieci będą bić lalkę. Jednak kiedy dorośli otrzymywali reprymendę, dzieci przestawały bić lalkę Bobo. W 1965 r. naukowcy przeprowadzili podobny eksperyment, aby poznać wpływ nagradzania i karania agresywnego zachowania. Pozyskane wyniki stanowiły potwierdzenie teorii uczenia się poprzez obserwowanie.
Można zauważyć zatem, że dzieci mają tendencję do naśladowania tego, co widzą. Właśnie dlatego musimy zachować ogromną ostrożność w kwestii naszych własnych zachowań i postaw, zarówno w środowisku rodzinnym, jak i edukacyjnym.
Jak dzieci pokazują agresję?
Agresja u dzieci może manifestować się różnorodnie, w zależności od wieku, temperamentu, środowiska rodzinno-społecznego i innych czynników. Warto przypomnieć, że agresywne zachowania mogą być normalnym elementem rozwoju dziecka, ale istotne jest zrozumienie, kiedy te zachowania przekraczają granice i wymagają interwencji.
Przykładowe objawy agresywnych zachowań:
U młodszych dzieci:
- Fizyczna agresja: bicie, kopanie, szarpanie innych dzieci bądź osób dorosłych, niszczące zachowania wobec przedmiotów
- Werbalna agresja: krzyki, wyzwiska, używanie obraźliwych słów
- Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami: niezdolność do wyrażania uczuć słowami, demonstracja frustracji poprzez agresywne zachowania
- Problemy z dzieleniem się: skłonność do dominacji nad innymi dziećmi, trudności we współpracy i zabawie oraz nawiązywaniu relacji z rówieśnikami
- Brak empatii: brak zrozumienia uczuć innych dzieci, niezdolność do wczuwania się w sytuacje innych
U starszych dzieci:
- Agresja werbalna: używanie agresywnego języka, obraźliwych komentarzy, pogardliwe uwagi wobec innych dzieci czy dorosłych
- Agresja emocjonalna: ignorowanie, izolowanie się od rówieśników, wywieranie presji emocjonalnej na inne dzieci
- Problemy szkolne: agresywne zachowania w szkole, np. wobec nauczycieli czy innych uczniów, konflikty z rówieśnikami, wyzwiska, kłótnie, trudności w nawiązywaniu przyjaźni
- Agresja elektroniczna: przejawianie agresji w środowisku online, np. za pomocą cyberprzemocy, wyzywanie, pisanie obraźliwych komentarzy czy wstawianie ośmieszających zdjęć
- Problemy z samokontrolą : trudności w kontrolowaniu impulsów i agresywnych reakcji, brak umiejętności rozwiązywania konfliktów w sposób konstruktywny
Jak radzić sobie z agresją dziecka?
Wiele osób zastanawia się co robić w przypadku zauważenia objawów agresji u dziecka. Ogromnie ważne jest, aby rodzice, nauczyciele i opiekunowie na początku uzbroili się w cierpliwość i zrozumienie oraz pozwolili swojemu dziecku na odczuwanie emocji takich jak złość i próbowali pomóc dziecku w wyrażaniu emocji i akceptowaniu ich. Jeżeli dalsze zachowania dziecka budzą niepokój,, trzeba skupić się na ich źródle.
Zachowania, które przyjmują formę agresji werbalnej, fizycznej, emocjonalnej czy też elektronicznej mogą wynikać z kombinacji różnych czynników i istnieć bardzo indywidualnie. Rozumienie kontekstu, w którym dziecko funkcjonuje, oraz indywidualnych cech osobowości jest kluczowe w identyfikowaniu i skutecznym radzeniu sobie z agresywnym zachowaniem. W większości przypadków zalecana jest pomoc specjalistyczna, taka jak wizyta u psychologa czy pedagoga, która nie zaszkodzi, a może okazać się niezbędna i odegrać kluczową rolę w funkcjonowaniu naszego dziecka.
Udostępnij artykuł
Angelika Krawczyk
Nadchodzące wydarzenie
Add a strong one liner supporting the heading above and giving users a reason to click on the button below.
Zapisz się do newslettera
z aktualnościami.
Pozostałe artykuły
Funkcjonalne zamrożenie – Jak się z niego wyrwać?
Czy zdarzyło Ci się kiedyś czuć, że choć funkcjonujesz na...
Czytaj więcejEkoterapia – sposób na zatrzymanie się
Czasami mam wrażenie, że życie w dzisiejszych czasach przypomina nieustanny...
Czytaj więcejJak dorosły z dorosłym: Nawigacja w relacjach z rodzicami
Ostatnio coraz częściej zastanawiam się nad tym, jak ewoluują nasze...
Czytaj więcejCzy psychoterapia może pomóc w walce z FOMO, czyli lękiem przed tym, że coś nas omija?
Wyobraź sobie piątkowy wieczór. Siedzisz w domu z kubkiem herbaty,...
Czytaj więcej